Odkleszczowe zapalenie opon mózgowych - jak uniknąć groźnej choroby?

Odkleszczowe zapalenie opon mózgowych, oznaczane skrótem KZM, to groźna chorobą wirusowa przenoszona przez kleszcze. Nie tylko charakteryzuje się ona poważnymi objawami neurologicznymi i jest trudna w przebiegu, ale również może prowadzić do długotrwałych powikłań zdrowotnych. W Polsce rejestruje się około 200-300 zachorowań rocznie. Mogłoby się wydawać, że to stosunkowo niewiele, jednak od kilku lat w danych widać wyraźny wzrost. Właśnie dlatego profilaktyka, obejmująca również szczepienia przeciwko odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych, mają duże znaczenie. Poniżej znajdziesz garść informacji na temat objawów choroby i jej potencjalnych konsekwencji.

1. Odkleszczowe zapalenie opon mózgowych - co to za choroba?

2. Czy można leczyć odkleszczowe zapalenia opon mózgowych?

3. Szczepienie przeciwko odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych

Co ciekawe, zachorowania na odkleszczowe zapalenie opon mózgowych od wielu lat koncentrują się na ok. 30% obszaru Polski, a największa liczba przypadków odnotowywana jest w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim. Oznacza to, że szczepienia powinny zainteresować zwłaszcza mieszkańców tych regionów, choć nie tylko.

Odkleszczowe zapalenie opon mózgowych - co to za choroba?

Odkleszczowe zapalenie mózgu to choroba ośrodkowego układu nerwowego wywołana przez wirusy z rodziny Flaviviridae. Istnieją trzy podtypy tego wirusa, spośród których na naszym kontynencie najczęściej spotyka się wariant. Zakażenie następuje przez ukąszenie kleszczy z rodzaju Ixodes, zaś dorośli chorują częściej niż dzieci. Co ważne, szybkie usunięcie kleszcza nie gwarantuje w tym przypadku ochrony, gdyż wirus KZM, w przeciwieństwie do bakterii wywołujących boreliozę, znajduje się w ślinie kleszcza i szybko dostaje się do organizmu.

Kleszczowe zapalenie mózgu zwykle przebiega w dwóch fazach:

• Pierwsza faza charakteryzuje się gorączką, bólem mięśni i objawami grypopodobnymi.
• Druga faza, zwana neurologiczną, obejmuje zajęcie struktur centralnego układu nerwowego, takich jak opony mózgowo-rdzeniowe, mózg oraz rdzeń kręgowy. Objawia się wysoką gorączką, silnym bólem głowy oraz objawami neurologicznymi – sztywnością karku, napadami padaczkowymi, porażeniami, zaburzeniami równowagi i świadomości. W tej fazie wszyscy pacjenci wymagają hospitalizacji, a w najcięższych przypadkach konieczne może być wspomaganie oddychania za pomocą respiratora.

Około 1/3 zakażonych rozwija drugą, neurologiczną fazę choroby. Kolejna 1/3 ma jedynie objawy grypopodobne, a pozostali przechodzą zakażenie bezobjawowo. To, dlaczego niektórzy chorują ciężko, a inni nie mają objawów lub mają je łagodne, pozostaje niewyjaśnione. Wiadomo jednak, że wiek jest istotnym czynnikiem ryzyka – im starszy pacjent, tym cięższy przebieg zakażenia wirusem KZM. Płeć również ma znaczenie, ponieważ mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety, a ciężkie przypadki występują trzykrotnie częściej u mężczyzn. Jednakże, obserwacje lekarzy z różnych krajów Europy, w tym Polski, pokazują, że ciężkość przebiegu choroby nie jest związana z ryzykiem powikłań, co dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci.

Czy można leczyć odkleszczowe zapalenia opon mózgowych?

Wirus nie jest wrażliwy na antybiotyki, a medycyna nie dysponuje obecnie skutecznym lekiem, który mógłby go zniszczyć po zakażeniu. Leczenie KZM ogranicza się jedynie do łagodzenia objawów, takich jak ból i gorączka.

Najpewniejszą formą ochrony przed KZM jest więc szczepienie. Można także zmniejszyć ryzyko ukąszenia przez kleszcze, nosząc odpowiednią odzież, stosując środki odstraszające oraz unikając miejsc, gdzie mogą występować kleszcze. Osoby mieszkające na terenach występowania KZM oraz osoby podróżujące w takie regiony powinny rozważyć szczepienie. Według najnowszych zaleceń Głównego Inspektoratu Sanitarnego, szczepienie jest zalecane wszystkim, którzy spędzają czas na świeżym powietrzu, w tym rodzinom z małymi dziećmi. Więcej informacji na temat szczepienia można znaleźć na https://polmed.pl/szczepienia/szczepienie-przeciwko-odkleszczowemu-zapaleniu-opon-mozgowych/.

Szczepienie przeciwko odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych

Dostępne są inaktywowane szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM). Aby zapewnić skuteczną ochronę przed zakażeniem, konieczne jest przyjęcie trzech dawek szczepienia pierwotnego oraz dawek przypominających co 3-5 lat. Szczepienie zimą lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już na początku sezonu aktywności kleszczy, który trwa od kwietnia do października. Szczepionki są zalecane dla określonych grup zawodowych oraz osób przebywających na obszarach endemicznych. Charakteryzują się one wysoką skutecznością – u ponad 95 na 100 zaszczepionych osób wytwarzają się przeciwciała ochronne, które zabezpieczają przed powikłaniami.

Przeciwwskazania do szczepienia przeciw KZM obejmują reakcję anafilaktyczną po wcześniejszej dawce szczepionki, ostrą chorobę przebiegającą z gorączką oraz nasilone reakcje alergiczne na substancje pomocnicze zawarte w szczepionce. Po podaniu szczepionki mogą wystąpić miejscowe reakcje niepożądane, takie jak przemijający ból, obrzęk, bolesność i zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia. Rzadko mogą pojawić się uogólnione odczyny, np. przejściowy stan gorączkowy, ogólne osłabienie oraz objawy grypopodobne.